Mộ đá là hạng mục công trình quan trọng nhất trong khu lăng mộ được sử dụng để chôn cất người đã khuất. Mộ đá có thiết kế các lỗ thông tiên trên bề mặt và 2 mặt bên. Xung quanh được chế tác, gia công với nhiều họa tiết khác nhau phù hợp với văn hóa và phong tục của từng vùng miền.

Các loại mộ đá phổ biến như: mộ đá tròn, mộ đá vuông, mộ đá 1 mái, 2 mái, 3 mái. Mộ đá thường được chế tạo từ những phiến đá lớn có độ bền và không bị nứt vỡ do tác động của môi trường hay quá trình sửa chữa.

Định nghĩa về khu lăng mộ đá

Lăng mộ đá đẹp hay còn gọi là khu lăng mộ bằng đá, khu lăng tẩm là một công trình kiến trúc ngoài trời xây dựng bao quanh mộ đá – nơi chôn cất người đá khuất. Đây là tổ hợp của nhiều công trình bao gồm: mộ đá, cổng đá, lăng thờ đá, lan can đá, cuốn thư đá,…Những hạng mục này đều được làm bằng đá tự nhiên nguyên khối, bề mặt được chạm khắc hoa văn sắc sảo, tinh tế, mang đậm tinh thần phong thủy và văn hóa tín ngưỡng theo từng vùng miền.

Lăng mộ đá tại Việt Nam có nguồn gốc từ thời kỳ Đông Sơn, khoảng 3000 năm trước Công nguyên. Trong thời kỳ này, người Đông Sơn đã phát triển văn hoá đồ đồng và chế tác đồ đá, bao gồm cả lăng mộ đá để chôn cất người chết. Tại Ninh Vân, Ninh Bình được xem là làng nghề truyền thống chuyên khai thác và chế tác đá tự nhiên. Tuy nhiên, sau này, làng nghề tại Thanh Hóa phát triển sánh ngang hoặc thậm chí hơn những làng nghề cổ lâu đời như Ninh Vân.

Khu lăng mộ đá thì bao gồm những kiến trúc nào?

Như đã nói ở trên, khu lăng mộ đá là tập hợp các công trình ngoài trời như mộ đá, lăng thờ đá, bàn thờ đá, cuốn thư đá, cổng đá,…Cụ thể như sau:

Mộ đá

Là nơi chứa tro cốt, tiểu, quách của người đã khuất ở phía dưới và được đặt dưới khu vực lăng thờ chung. Các mộ đá thường được xây dựng bằng các tảng đá lớn có kích thước và hình dạng khác nhau, có thể được chạm khắc hoặc mài nhẵn để tạo ra các hoa văn, hình ảnh hay các chữ viết. Mộ đá thường được xây dựng trên các địa hình cao ráo, vị trí thuận lợi cho quan sát và cách ly với môi trường xung quanh.

Các phần mộ được sắp xếp cùng hướng về lăng thờ chung và có kích thước tương đương nhau. Điều này mang ý nghĩa đoàn tụ, quây quần của những người đã mất với ông bà tổ tiên.

Lăng thờ chung

Phần lăng thờ chung được xây dựng để thờ tất cả những phần mộ ở dưới. Chúng thường được đặt ở chính giữa, vị trí quan trọng hoặc tại vùng đất linh thiêng. Thông thường, lăng mộ đá thường có thiết kế đẹp mắt với phần mái cong uyển chuyển với kiểu 2 hoặc 3 mái, trên bề mặt được chạm khắc hoa văn tỉ mỉ, phong phú.

Lăng thờ thường được xây dựng bằng đá tự nhiên, đá cẩm thạch, đá hoa cương, đá granite hay các loại đá khác. Các mặt cạnh của lăng thờ thường được mài nhẵn để tạo ra vẻ đẹp sang trọng và tinh tế.

Bàn thờ đá

Bàn thờ đá thường được đặt ngoài trời, trong sân của khu lăng mộ. Bàn thờ đá thường được trang trí với các họa tiết hoa văn, hình ảnh, chữ viết, đồ đồng hay đồng tiền để thể hiện sự tôn kính và tưởng nhớ đối với người đã qua đời. Bàn thờ đá cũng thường được bố trí với các đồ dùng thờ cúng như nhang, hương, trà, rượu, hoa và các vật phẩm khác để thể hiện sự tôn kính và tưởng nhớ đối với người đã qua đời.

Lư hương đá

Lư hương tạo hình theo kiểu cột trụ, thường được đặt trên bàn thờ để chứa đựng các loại hương thơm như nhang, hương đèn, hoa hồng, hoa sen, hoa ly và các vật phẩm khác để thờ cúng chung cho ông bà tổ tiên.

Lư hương đá là một phần quan trọng trong khu lăng mộ và được coi là biểu tượng của sự tôn trọng những người đã khuất. Lư hương đá cũng đóng vai trò quan trọng trong việc trang trí và tạo nên không gian thờ cúng linh thiêng, trang trọng trong khu lăng mộ.

Lan can đá

Lan can đá là phần tường rào bao quanh khu lăng mộ. Chúng đóng vai trò phân chia giữa các khu lăng mộ với nhau nhằm tạo nên sự riêng tư và bảo vệ công trình bên trong trước những tác động bên ngoài.

Ngoài ra, lan can đá còn là một phần quan trọng trong việc trang trí và tạo nên không gian thờ cúng linh thiêng và đẹp mắt trong khu lăng mộ. Chúng thường được chế tác từ các loại đá tự nhiên nguyên khối và chạm khắc hoa văn tỉ mỉ.

Cuốn thư đá

Cuốn thư đá hay còn gọi là bình phong đá là vật phẩm phong thủy giúp che chắn tà khí xấu và được đặt ở cổng khu lăng mộ. Thông thường, cuốn thư đá đóng vai trò che chắn, bảo vệ công trình, đồng thời bảo vệ các công trình khỏi những ô uế, tà khí từ bên ngoài.

Tùy vào diện tích khu lăng mộ và nhu cầu của khách hàng mà cuốn thư đá có kích thước và cách thiết kế khác nhau như hoa sen, rồng, phượng, mai,…với ngụ ý mong cho con cháu sung túc, thịnh vượng đời đời.

Tượng linh vật bằng đá

Các loại tượng linh vật bằng đá mang ý nghĩa phong thủy thể hiện sự may mắn, tài lộc như: rồng đá, nghê đá, sư tử đá, kỳ lân, voi,…Tùy vào tổng thể công trình khu lăng mộ để chọn lựa linh vật phù hợp nhất. Những tượng linh vật này không chỉ đem tác dụng về mặt thẩm mỹ mà còn giúp trấn yểm, xua đuổi tà khí và đem lại nhiều may mắn cho dòng họ.

Cổng đá

Cổng đá là một công trình không thể thiếu trong khu lăng mộ. Chúng là thành phần giúp bảo vệ và thể hiện sự trang nghiêm cho toàn bộ công trình. Thông thường, người ta thường lựa chọn cổng tứ trụ hoặc cổng tam quan bằng đá xanh tự nhiên, đá trắng xám để thi công cổng đá. Trên bề mặt được điêu khắc hoa văn, câu đối mang ý nghĩa phong thủy với mong muốn mang tới nhiều điềm lành cho cả gia tộc, dòng họ.